کتاب تفکر اجتماعی، تفکر عینی؛ هنر خوب زیستن با دیگران

 در این زمینه در سوره مبارکه انفال آمده است: یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَجیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْییکُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ وَ أَنَّهُ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ

اى کسانى که ایمان آورده‏اید! دعوت خدا و پیامبر را اجابت کنید هنگامى که شما را به سوى چیزى مى‏خواند که شما را حیات مى‏بخشد! و بدانید خداوند میان انسان و قلب او حایل مى‏شود، و همه شما (در قیامت) نزد او گردآورى مى‏شوید!

بدین وسیله ارتباطات انسان در جامعه و ایفای نقش و ادای حقوق که با عنوان «ساماندهی روابط» قابل بحث و بررسی است با محوریت وحی و رسول دارای نظامی واحد، فرا زمانی و فرا مکانی می­شود و جریانی مستدام و همیشگی را پدیدار می­سازد. 

ساماندهی روابط موجب می­شود تا انسان بتواند توان فردی خود را به توانی جمعی تبدیل کند و توان جمعی خود را نیز به توان ملائکه متصل نماید.

إِذْ تَسْتَغیثُونَ رَبَّکُمْ فَاسْتَجابَ لَکُمْ أَنِّی مُمِدُّکُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلائِکَةِ مُرْدِفین (به خاطر بیاورید) زمانى را (که از شدت ناراحتى در میدان بدر) از پروردگارتان کمک مى‏خواستید و او خواسته شما را پذیرفت (و گفت): من شما را با یکهزار از فرشتگان، که پشت سر هم فرود مى‏آیند،یارى مى‏کنم.

آنچه از ساماندهی روابط در عین و خارج قابل مشاهده است همان چیزی است که در درون انسان با عنوان تفکر از آن یاد می­شود. زیرا تفکر نیز با ساماندهی روابط در ذهن موجب پدیداری علمی جدید و توانی شگرف می­شود، توانی که تنها در اختیار انسان است و تنها با عقل و خرد میزان می­شود.

به همین دلیل این کتاب همانند دو کتاب دیگر ساختار وجودی ناس و تدبر در ساحت جامعه این ساماندهی روابط را با عنوان «تفکر اجتماعی» معرفی کرده است.

علاوه بر این به دلیل اینکه همه آنچه در تفکر اجتماعی رخ می­دهد در خارج و عین نیز قابل مشاهده است در این کتاب نام دیگر «تفکر عینی» دلالت دهنده ما به نوع دیگری از تفکر است.

تفکر عینی همان تفکر اجتماعی است که ضرورت حیات و زندگی انسان و شرط بلوغ او و راه کمال و رسیدن به غایت و نهایتش می­باشد.

وجود این نوع تفکر در زندگی انسان موجب می‌شود تا بتواند با دیگران به نحو مطلوب زندگی کند و زندگی او با دیگران راه کمال و تعالی را برایش رقم بزند. به همین دلیل می‌توان تفکر اجتماعی یا تفکر عینی را تفکری برای «خوب زیستن با دیگران» نامگذاری کرد. و این تفکر را موجب رسیدن به این مهم دانست.

مطالعه و بررسی پیرامون این تفکر در واقع کند و کاو پیرامون همنشینی و هم‌زیستی با ملائکه الهی است. تفکری که با تقویت آن قدرت اتصال مومنین با غیب فزونی یافته و با ضعف ایمان توان اجتماعی به شدت کاهش می­یابد.

الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْکُمْ وَ عَلِمَ أَنَّ فیکُمْ ضَعْفاً فَإِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ مِائَةٌ صابِرَةٌ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ وَ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ أَلْفٌ یَغْلِبُوا أَلْفَیْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابِرینَ

هم اکنون خداوند به شما تخفیف داد، و دانست که در شما ضعفى است بنا بر این، هر گاه یکصد نفر با استقامت از شما باشند، بر دویست نفر پیروز مى‏شوند و اگر یکهزار نفر باشند، بر دو هزار نفر به فرمان خدا غلبه خواهند کرد! و خدا با صابران است!

به طور مسلم حقیقتِ تفکر اجتماعی یا تفکر عینی در افراد و جمع‌هایی ظهور پیدا کرده است، این افراد حجت‌های الهی بر خلق هستند. زیرا به واسطه ایشان عذری در نداشتن این تفکر برای کسی باقی نمی‌ماند،‌ علاوه بر این از ایشان می‌توان به معیارها و روش‌های تفکر عینی پی‌برد. در قرآن و روایات از این افراد با نام «ابرار» یاد شده است و شأنی بس رفیع و عالی در دنیا و آخرت برای آنها در نظر گرفته شده است. محبت این افراد بذر تفکر را در دل انسان‌های مؤمن شکوفا می‌کند و به واسطه قرب به ایشان نهال تفکر اجتماعی میوه‌های متنوع اخلاق و فضیلت،‌ الفت و  قدرت، علم و ایمان و ... را ثمر می‌دهد. این کتاب تفکر اجتماعی را معادل تفکر عینی و نیز تفکر ابرار معرفی کرده است و مطالب خود را در یک فاتحه و پنج فصل و یک خاتمه تدوین کرده است.

در فاتحه کتاب به معناشناسی تفکر اجتماعی و عینی از منظر قرآن و روایات پرداخته شده است.

در فصول بعدی به بررسی مؤلفه‌های تفکر اجتماعی از منظر قرآن و روایات پرداخته است.

فصل اول کتاب اولین مؤلفه یعنی بستر اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است و انواع بستر در آن بحث شده است.

در فصل دوم در رابطه با نیازها و مقاصد اجتماعی و نحوه جهت‌دهی آنها مباحثی مطرح شده است.

در فصل سوم سومین و مهم‌ترین مؤلفه تفکر اجتماعی یعنی روابط و تعاملاتی که باعث حرکت‌های اجتماعی و تفکر اجتماعی می‌شود تبیین شده است.

فصل چهارم به کار اصلی تفکر اجتماعی که ساماندهی حرکت‌های اجتماعی است می‌پردازد و مطالبی که مربوط به حرکت و تدبیر حرکت‌های اجتماعی است را مورد بحث قرار می‌دهد.

در فصل پنجم منافع تفکر اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است و به نحوه مدیریت این منافع اشاره شده است. در این منافع به مبحث مهم تألیف و نیز فضیلت‌های الهی اشاره شده است.

در خاتمه به موضوع مهم و اساسی تفکر ابرار اشاره شده و به دلیل نامگذاری ابرار و ویژگی‌های ایشان و طریق محبت ایشان اشاره‌های جالب و جذابی شده است. البته بسیاری از مطالب دیگر در رابطه با ابرار به پژوهش‌های بعدی واگذار شده است.

لازم به ذکر است که برخی از آیات قرآن به دلیل اهمیت آن و نیز برای باز شدن محتوای آن در فصول مربوطه بیش از یک مرتبه مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین با مطالعه این کتاب، بیش از چهارصد روایت از معصومین علیهم السلام مورد نظر قرار خواهد گرفت.

با خواندن این مباحث امید است در رابطه با مطالب زیر مسائل مفیدی در اختیار قرار گرفته باشد: 

• الگو و روش زندگی انسان‌های الهی
• برخی از محورهای مهم حکومت امام عصر عجل الله تعالی فرجه به ویژه در رابطه با نقش‌ها، روابط، حرکت‌ها و جریانات اجتماعی
• ضرورت وجود تفکر عینی،‌ تفکر اجتماعی، تفکر ‌ابرار در ساختار انسان و در حیات معنوی
• برخی از راه­های دستیابی و تقویت تفکر اجتماعی
• چگونگی حل مشکلات جامعه به وسیله تفکر اجتماعی
• چگونگی لذت‌بخش و جهت‌دار شدن زندگی
• نقش غیر قابل کتمان نظام ولایی و دینی در به وجود آمدن تفکر اجتماعی
• راه‌های اتصال به غیب و ملکوت و علوم الهی
• راه ترویج دین و تبلیغ آن از طریق اصلاح روابط
• ...

یکی از نکات بسیار مهم در خصوص تفکر اجتماعی که غفلت از آن تبعات فراوانی دارد اینست که این مبحث به عنوان پایه همه مباحث اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است. لذا هر مطالعه دیگری در زمینه این مباحث لازم است بر پایه تفکر اجتماعی صورت گیرد. لذا عدم شناخت در جوانب مختلف آن موجب جهل و یا شناخت نادرست از سایر موضوعات در حوزه‌های اجتماعی می­گردد. دقت در مطالب فوق بدیهی می‌نماید که مطالب مربوط به تفکر اجتماعی مطالبی عمیق، دقیق و گسترده باشد که برای راهیابی به آن نیاز به مستندات و استدلال­ها و فرض­های فراوانی است. این کتاب سعی و تلاشی است برای طرح بحث و بیان اهمیت آن، تا سایر انگیزه پژوهش را برای سایر محققین در این عرصه باز نماید.

مباحث فصلهای کتاب

 *460 صفحه